Nina Maat: "Ecologische en sociale duurzaamheid gaan hand in hand"

Het voorbije jaar bouwde Nina Maat, die we al eens te gast hadden in MM Blue, lustig voort aan haar MUCE-beweging (Muses United for Circular Economy). Dat resulteerde in een nieuwe tentoonstelling en een krant over de circulaire economie.

De nieuwe expo is een recyclage van de kunstwerken van je project vorig jaar, het MUCE pop-upmuseum. Een bewuste keuze? 
 
Dat is het lot van in de cultuursector te werken (lacht). Men vindt je werk goed en interessant, maar er is weinig budget. Barokke Influencers, een stadsfestival van Stichting Jezuïetenerfgoed en Universiteit Antwerpen in de haven van Antwerpen, vroeg me om met MUCE een tentoonstelling op poten te zetten. Ze vindt plaats in het Havenhuis tot en met 2 december. Ik heb er goed over nagedacht, want vanwege die locatie kan het al snel naar greenwashing ruiken. Daarom besloot ik om de bestaande kunstwerken van ons pop-upmusuem van 2022 te recycleren en in een ander kader te tonen. Daarnaast heb ik de MUCE Papers, een krant over de circulaire economie, gemaakt waarbij ik fungeerde als hoofdredactrice.  
 
Het valt op dat de gekozen onderwerpen in de krant veelzijdig zijn, van sociale woningen tot burn-outs, de deeleconomie, het betogingsverbod, een evaluatie van de Port of Antwerp-Bruges, enz.  
 
Ik heb mijn netwerk aangesproken en verschillende mensen die met interessante onderwerpen bezig zijn, uitgenodigd om een artikel te schrijven met een link naar een duurzaamheidstopic. Ik vond het belangrijk dat er een artikel instond over hoe circulair de Port of Antwerp-Bruges in werkelijkheid is, wars van de monitor met al zijn tekortkomingen van de Vlaamse overheid.  
 
Het zijn allemaal vrouwelijke pennen.  
 
Ik wil met MUCE voornamelijk vrouwen betrekken, omdat hun stemmen minder aan bod komen in de overwegend mannelijke duurzaamheidswereld. Het zijn vaak dezelfde mannen die het woord krijgen in onze bubbel rond circulaire economie. Begrijp me niet verkeerd, dat zijn allemaal sympathieke mensen, maar ik geloof dat een diverser opinieveld kan bijdragen tot een betere circulaire economie en tot innovatievere perspectieven. Aldus krijgen we ook input over zaken waarvoor nog geen aandacht is.  
 
Wil je met MUCE meer naar sociale thema’s evolueren in het circulaire en duurzaamheidsdebat? 
 
Ik wil inderdaad meer op sociale duurzaamheid focussen. Ecologische en sociale duurzaamheid gaan hand in hand. Je kan bijvoorbeeld niet negeren dat de materialen voor de elektrificatie van ons energiesysteem uit minder welvarende landen vandaan komen. Er leven miljoenen mensen in omstandigheden van moderne slavernij… De circulaire economie is a priori een sociale economie. Iedereen kan eraan deelnemen, zowel een bakker, een chemiereus, een marketeer, een maatwerkbedrijf, enz. Het uitgangspunt is dat het betaalbaar en toegankelijk moet zijn voor iedereen en dat het op een eerlijke en rechtvaardige manier moet gebeuren. We moeten het natuurlijk hebben over hernieuwbare energie, maar daarbij moet je uitzoomen over hoe je dat op een rechtvaardige manier regelt. Dat laatste is heel moeilijk, maar ik ben het aan mezelf verplicht om dit zo te bekijken. Ook op microniveau is dit thema trouwens relevant. Ik verwonder er me nog altijd over dat mensen van mij verwachten dat ik gratis werk lever. Dat is geen duurzame aanpak en het irriteert me mateloos.  
 
‘Who is influencing who?’ heet je tentoonstelling. Vanwaar deze titel? 
 
In mei van dit jaar verklaarde premier De Croo tijdens een Europese handelsmissie dat we op de pauzeknop moeten drukken inzake de natuurherstelwetgeving. We moeten, zo zei hij, de burgers niet overladen met extra wetgeving rond duurzaamheid. Die uitspraak vond ik waardeloos voor een politicus. Hij veegt er al het werk van milieuorganisaties en duurzame burgers mee van tafel en geeft een vrijgeleide aan bedrijven om minder ambitieus te zijn. Door die uitspraken creëer je een slechte dynamiek bij de bevolking. Woorden en communicatie van politici hebben een impact op mensen... Daarom wilde ik, in navolging van de klimaatacties van de jongeren die alweer enkele jaren achter ons liggen, tonen dat wij als burgers of organisaties ook de politici kunnen beïnvloeden om ambitieuzer te zijn in hun duurzaamheidsambities. Kunnen we de overheid beïnvloeden om meer ambitie aan de dag te leggen in de circulaire economie? Om verder te kijken dan recyclage. Vlaanderen zegt graag dat het een pionier is in circulaire economie, maar het is eerder een pionier in recyclage, wat slechts een onderdeel is van de hele circulaire economie. 
 
In nagenoeg elk debat rond de circulaire economie, zo stel je, wordt er maar op één aspect gefocust, recyclage of CO2-uitstoot. 
 
Dat is zo. Ik verwacht een meer holistische aanpak van de overheid.  
 
Verwacht je dat duurzaamheid een belangrijk thema wordt bij de verkiezingen in ons land volgend jaar? 
 
Uit een recente studie van de Antwerp Management School blijkt dat Belgen wel degelijk wakker liggen van duurzaamheid en er hun steentje aan willen bijdragen. Maar, dat wordt niet altijd weerspiegeld in hun gedrag. Daarom is die overheidsbegeleiding zo belangrijk. Ik vrees echter dat het niet een van de belangrijkste thema’s zal zijn.  
 
Zopas startte de COP28 in Dubai. Volg je het? 
 
Vanop een afstand, omdat het me verdrietig maakt. Het blijft toch ongelooflijk dat het in een land plaatsvindt dat zo fel inzet op fossiele brandstoffen en dat het wordt voorgezeten door een CEO van een oliebedrijf dat een van de grootste vervuilers ter wereld is. Het doet me denken aan het WK voetbal dat in Qatar werd georganiseerd. Dat had nooit mogen gebeuren. 

Je wordt met MUCE ondersteund door Keytrade Bank. Word je in een ideale wereld het liefst gesponsord door een bedrijf of toch eerder door overheids- of cultuurinstanties? 
 
Dankzij de steun van Keytrade Bank hebben we alle activiteiten zoals de tentoonstelling, een kledingruil en de MUCE Papers kunnen verwezenlijken. Ik denk dat ik liever met een bedrijf samenwerk. Ik heb in het verleden veel tijd gestoken in subsidiedossiers, maar ik heb nog nooit subsidies gekregen. Voor een overheid, die meestal in zeer afgelijnde subsidiekaders of hokjes werkt, is mijn aanpak, het combineren van kunst en cultuur met circulaire economie, misschien te experimenteel. Ook het obsessieve verantwoorden en rapporteren bij een subsidiedossier staat de vrijheid die ik met MUCE wil behouden in de weg. Vrijheid is een hoog goed. Kijk maar naar hoe Jan Jambon de vzw’s achter de journalistieke platformen Kif Kif en DeWereldMorgen nu viseert en bang aan het maken is met inspecties vanwege hun berichtgeving over de oorlog in Gaza.  
 
Waarom sponsort Keytrade Bank jouw initiatieven? 
 
Ik maak de vertaalslag van de circulaire economie naar de creatieve wereld om aldus de circulaire economie op te schalen en Keytrade Bank wil me daarin steunen. Het is een aangename samenwerking en er staat geen specifieke return tegenover om bijvoorbeeld hun beleggingsproducten te promoten. Ik ben wel met hen in gesprek gegaan daarover. We verschillen in mening over wat duurzaamheid is en ik vind dat ze nog heel wat zaken kunnen doen, maar ze zijn tenminste eerlijk en transparant over hun activiteiten. Keytrade Bank belegt zelf niet in zaken die niet duurzaam zijn, maar ze geven klanten wel de mogelijkheid om dat bij hen te doen. Het vindt die vrije keuze belangrijk. Ik ben het daar niet mee eens, maar anderzijds heb ik ook al gemerkt dat, als je met opgeheven vinger zegt van wat wel en wat niet mag, mensen niet meestappen in je verhaal.  
 
Heb je het voorbije jaar een opkomst gezien van grotere merken die echt circulair zijn gaan denken? 
 
Het is interessant wat Decathlon doet met onder meer zijn verhuurplatform voor sportmateriaal. Je ziet ook steeds meer bedrijven die zich bezighouden met het leasen van meubels. Live Light positioneert zich bijvoorbeeld rond ‘furniture as a service’. Ik vraag me wel af of dat toekomstbestendig is. De kostprijs voor de consument is best hoog. Grotere merken zoals Ikea zouden er mee moeten beginnen. Verder zie je alsmaar meer modemerken experimenten met de verhuur van kledij. De vraag die ik me altijd stel bij een nieuw initiatief is of het zal bijdragen aan een gedragsverandering. De circulaire gedragsverandering moet hand in hand gaan met het inzetten op circulaire materialen. Vestiaire Collective, een platform voor duurdere tweedehandskledij, lanceerde onlangs een campagne tegen het productie- en businessmodel van ketens als Zara, H&M, Uniqlo, enz. Een coole campagne, maar doen die duurdere merken dan zo veel tegen overconsumptie?  
 
Heel het duurzaamheidsdebat komt ook met een nieuwe woordenschat. Heb je onlangs nog een nieuw woord aangetroffen? 
 
Nieuwe bewegingen komen met nieuwe taal, maar we moeten wel opletten dat we door die nieuwe woorden niet weer barrières gaan creëren. Een jongen uit Irak vertelde hij me dat hij moeite heeft met het begrip deeleconomie. In zijn cultuur is het normaal om dingen te delen zonder dat je er iets voor terugkrijgt. Moeten we per se zeggen dat iets ecodesign is voor een product dat lang meegaat? Oudere mensen verstaan die Engelse modewoorden ook niet altijd. In het Belgisch strafwetboek is nu het begrip ecocide opgenomen. Dat is goed, maar je kan toch niet zomaar zeggen aan een bedrijf dat te veel CO2 uitstoot dat het schuldig is aan ecocide. Dat is een serieuze beschuldiging. 
 
Je bent een fan van biomimicry, het vertalen van de kennis van de natuur naar innovaties door mensen. Heb je nog een leuke toepassing ontdekt?  
 
Er is in ons vakgebied veel aandacht voor walvissen, omdat ze bijdragen aan de CO2-opslag op aarde. Via de bewegingen van hun staartvin zorgen ze ervoor dat er meer voedsel is voor fytoplankton en die laatste is een meester in het omzetten van CO2 naar zuurstof. Een viskweker uit Nederland heeft voor zijn waterbassin een walvissenstaart nagebouwd voor de optimale stroming van voeding voor zijn fytoplankton om aldus de beste omstandigheden voor het kweken van vissen te creëren. Een ander voorbeeld is veenmos dat gigantisch veel water absorbeert. Een slim bedrijf experimenteert er nu mee om er luiers van te maken. Van zulke innovaties kan ik wel genieten, ja.