Fr

TECH

De verlokkingen van fake nieuws, door Fons Van Dyck (ThinkBBDO)

Zondag 5 November 2023

De verlokkingen van fake nieuws, door Fons Van Dyck (ThinkBBDO)

We leven meer dan ooit in disruptieve tijden waarin fake nieuws steeds meer de toon zet. Op X (voorheen Twitter) heeft foutieve informatie 70 procent meer kans om te worden gedeeld dan echte informatie, leert onderzoek. Een waarheid heeft zes keer meer tijd nodig om 1500 mensen te bereiken dan een leugen. En hoe meer iets wordt herhaald, hoe minder immoreel mensen die leugen vinden.

Het succes van fake nieuws heeft alles te maken met onze menselijke drang naar wat ‘nieuw’ is en de aantrekkingskracht van wat onverwacht is. We voelen ons spontaan meer aangetrokken tot wat anders is, wat afwijkend is, of ons verrast. En als fake nieuws er bovendien in slaagt om onze gezonde verontwaardiging of misprijzen op te wekken dan is het hek helemaal van de dam. Een hond die een man bijt is meestal geen nieuws, een man die een hond bijt is dat wel.

Goed uitgedokterd fake nieuws verspreidt zich daarom ook als een virus. Fake nieuws besmet mensen, die het ‘door-niezen’ naar anderen, zodat zoveel mogelijk mensen worden besmet en een nepfeit deel wordt van de dominerende mening. Fake nieuws kaapt alle cognitieve capaciteiten. Het penetreert ons geheugen, onze redeneringen, onze opinies en ons stemgedrag.Het verlies van gedeelde waarheden, het in vraag stellen van feiten, en het creëren van ‘alternatieve feiten’ ondergraaft  bovendien de samenwerking tussen mensen en ondermijnt het vertrouwen in systeem dragende instellingen, waaronder de media, de wetenschap, het bedrijfsleven en de overheid. Ultiem geeft het aanleiding tot een context waarin autoritair leiderschap en totalitarisme gedijen.
 
Met de opmars van algoritmes op sociale media, AI-chatbots en groeiende geopolitieke tegenstellingen en desinformatiecampagnes vanuit dictatoriale regimes en extremistische ideologieën staan we misschien nog maar aan het begin van een nepfeitenrevolutie. Accurate informatie verspreiden en factchecking blijven daarom meer dan ooit essentieel om fake nieuws te ontkrachten. Maar factchecking werkt reactief, nadat het gif zich al heeft verspreid in de publieke opinie. Er moet daarnaast ook preventief te werk gegaan worden in de strijd tegen nepnieuws. Prebunken, heet dat in de sociale psychologie. 

Onderzoekers van de universiteiten van Cambridge en Bristol ontdekten enkele jaren terug dat mensen die eerst een kort filmpje met uitleg over manipulatietechnieken hadden bekeken, veel beter in staat bleken om desinformatie op sociale media te herkennen. Zij wisten naderhand bijna twee keer zo goed desinformatie te signaleren. Vergelijk het een beetje met een vaccin dat mensen op voorhand immuun maakt tegen het virus, ‘een eerste verdedigingslinie’, meent de Nederlandse psycholoog Sander van der Linden, en auteur van een boek over het onderwerp.

Ik vind het vooral ook een pleidooi voor meer mediawijsheid. We vinden het normaal, en zelfs aangewezen, dat wie met een wagen de weg opgaat daarvoor eerst een opleiding heeft gevolgd, en zelfs een examen heeft afgelegd. Voor de eigen veiligheid en de veiligheid van alle weggebruikers. Maar op de informatiesnelweg is geen enkele competentie vereist, wat het internet en sociale media ook zeer laagdrempelige, toegankelijke en democratische media maakt. En dat moet zo blijven, maar een beetje vooropleiding om ons beter te leren omgaan met de gevaren en de valkuilen lijkt me geen overbodige luxe.

We geven nog even mee dat het nieuwe boek van Fons Van Dyck, 'De toekomst is terug' op 20 november verschijnt bij Pelckmans. Daarin geeft de auteur zijn ideosyncratische visie op de wereld van gisteren, vandaag en morgen. Je kunt het hier al bestellen.

Archief / TECH